[ Pobierz całość w formacie PDF ]
jowego. Założenie to jest obce świadomości ponowoczesnej:
Upadek historii jako projektu przyszłości oznacza zatem kres historii jako
projektu przeszłości, bo są one jednym projektem. Pędząc bez strzałki kierunko-
wej w przód, nie widzimy jej także, gdy odwrócimy wzrok za siebie"20.
Odczucie nieuchwytności i wieloznaczności historii - referuje Siwicka -
pociąga za sobą odwrót od wielkich syntetycznych i systematycznych ujęć, od
nadrzędnej, totalnej narracji. Zamiast nich pojawia się fragmentaryczność i pe-
ryferyjność, zainteresowanie dla szczegółu, akcentowanie osobistego stosunku
do przedmiotu badania:
Przemieszanie miar odległości, bliskość i obcość, migotanie obecności i nie-
obecności, plątanie końca i początku, małego i dużego, konkretu i ogółu, widzial-
nego i niedostrzegalnego. Destrukcja i powoływanie niepewnego ładu, fragment,
ironia, pęd, zanikanie, melancholia - te pojęcia i wyobrażenia określają charak-
ter historii tak, jak widzą ją oczy części współczesnych. I tak, jak ci współcześni
o niej piszą"21.
Siwicka nie widzi w opisywanych przez siebie tendencjach niebezpieczeń-
stwa. Przeciwnie, w dostosowaniu stylu badawczego do aktualnego poczucia
egzystencji" widzi najwłaściwszą drogę rozwoju historiografii literackiej22.
Spośród omówionych wyżej stanowisko Siwickiej jest najdalej idącą kon-
cesją na rzecz postmodernizmu. W środowisku polonistów akademickich prze-
waża jednak umiarkowanie i ostrożność w adaptowaniu postnowoczesnych tren-
dów humanistyki. Postawa ta oznacza de facto obronę historii przeciw projek-
tom jej unicestwienia czy też całkowitego zrelatywizowania.
Teresa Walas dystansuje się do prób wyeliminowania narracji z dyskursu
historycznego, stając w tym przypadku na stanowisku P. Riceura przekonujące-
go o nierozerwalnym związku między aktem opowiadania i rozumieniem cza-
su23. Czas superfabuły wprawdzie się skończył, ale istnieje inna możliwość: fa-
buła realistyczna", uwzględniająca wielotorowość dziejów literatury, zróżni-
cowanie serii, nieciągłości, przeskoki, fałszywe nawiązania"24.
Z umiarkowaniem i wstrzemięzliwością wypowiada się o postnowoczesnych
reorientacjach metodologicznych historii Ewa Kossowska:
Trwa metodologiczne prosperity, uczulające na istnienie trudnych do kon-
troli semantycznych aspektów materii, w jakiej musimy konstruować sądy i wy-
20
D. Siwicka, Lektura polskiego romantyzmu u schyłku XX wieku, w: Wiedza o literaturze
i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów Warszawa 1995, pod red. T. Michałow-
skiej, Z. Golińskiego, Z. Jarosińskiego, Warszawa 1996, s. 307.
21
Ibidem, s. 312.
22
Ibidem, s. 312-313.
23
Kwestię tę referuje dokładniej E. Kuzma, Strona czynna i bierna..., s. 139-140.
24
T. Walas, Historia literatury jako opowieść..., s. 389-391, cyt. s. 391.
122 Stefan Wrzosek
powiedzi naukowe. Bagatelizowanie determinizmu językowego może więc być
poważnym błędem, ale poddanie się obezwładniającej presji związanych z nim
konsekwencji epistemologicznych oznacza zupełną zmianę dotychczasowych
kierunków badań - zanegowanie znanych procedur weryfikacyjnych na rzecz
analiz metajęzykowych, uprzywilejowanie badania formalnych nośników sensu
wobec badań sensów konwencjonalnie lub historycznych ustalonych. [...] odda-
nie wszystkich dyscyplin humanistycznych postmodernistycznie zorientowanym
neoformalistom oznacza zgodę na rezygnację z jakichkolwiek [...] prób porząd-
kowania zmysłowo doznawanej rzeczywistości [...] zapomnienie dotychczasowego
meritum"25.
Pouczającą lekturę stanowi jubileuszowa ankieta Pamiętnika Literackiego".
Zamieszczone w niej wypowiedzi badaczy starszej generacji idą wyraznie w kie-
runku obrony tradycyjnie pojętej historii literatury i sprawdzonych wzorów hu-
manistyki. Szczególnie dobitnie zabrzmiały słowa Józefa Bachorza, zaniepoko-
jonego lekceważeniem kontekstu historycznego i grozbą utraty kontaktu z prze-
szłością, wynikającą z destrukcji tradycyjnego modelu historii - opowieści26.
25
E. Kossowska, Historia, narratologia, prezentyzm w perspektywie antropologii kulturowe'},
w: Przeszłość odległa i błiska. Marcelemu Kosmanowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin,
Poznań 2000, s. 449.
26
Pamiętnik Literacki" 2002, z. 1, s. 10. Mniej pryncypialny jest ton wypowiedzi badaczy
młodszych, np. G. Borkowskiej (s. 11-12).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]